بررسی و نقد فیلم ظهور بسیار نزدیک است

حجت الاسلام و المسلمین جعفری پس از بررسی و نقد بخش های مختلف فیلم ظهور بسیار نزدیک است، این فیلم را زمینه ساز ایجاد فرقه و تفکرات انحرافی درباره امام زمان(عج) دانست.

مدت زیادی نیست که از انتشار فیلم "ظهور بسیار نزدیک است" می گذرد و در همین مدت نیز عده زیادی از مردم آن را مشاهده کرده اند. این فیلم با رویکردی تطبیقی به علایم ظهور امام زمان(عج) می کوشد تا نشان دهد بسیاری از حوادثی که باید پیش از ظهور امام زمان(عج) اتفاق بیفتند، اتفاق افتاده یا در شرف وقوع اند.

اما بیش از هر چیز، تطبیق شخصیت هایی مانند سید خراسانی، سید حسنی، شعیب بن صالح، عبد الله عربستان و... بر شخصیت های شناخته شده کنونی، سبب شد تا برخی از اندیشمندان و متخصصان حوزه مهدویت به جرح و تعدیل فیلم بپردازند و بخش زیادی از فیلم را مورد نقد قرار دهند.

در این راستا، جلسه ای نیز در سالن همایش های مدرسه فیضیه قم و با حضور برخی از اساتید و اعضای هیأت علمی پژوهشکده مهدویت برگزار شد که در آن، ابعاد مختلف این فیلم مورد نقادی قرار گرفت.

حجت الاسلام و المسلمین جواد جعفری از اعضای هیأت علمی پژوهشکده مهدویت و از کارشناسان حاضر در همایش نقد فیلم در مدرسه فیضیه، سال های زیادی در حوزه آموزه های دینی و مهدوی به تحصیل، تحقیق و تبلیغ پرداخته است.

وی در گفت و گوی اختصاصی با خبرنگار سرویس قرآن و معارف خبرگزاری شبستان، دیدگاه های خود را درباره این فیلم مطرح کرد و آن را مورد نقادی قرار داد.

برای آغاز صحبت، از آن چه در همایش مدرسه فیضیه قم برای نقد "ظهور بسیار نزدیک است" گذشت، بگویید.

از آن جا که مدتی از پخش فیلم می گذشت و کارشناسان مباحث مذهبی و مهدوی، جسته و گریخته صحبت هایی درباره فیلم کرده بودند، پژوهشکده مهدویت به عنوان مرکز تخصصی مهدویت، وظیفه خود دید تا با نگرشی علمی و دقیق به تحلیل بخش های مختلف فیلم بپردازد و جنبه های قابل تأمل و مخدوش فیلم را برای عموم مردم روشن کند.

در این همایش که در حضور جمع کثیری از روحانیون و دانشجویان برگزار شد، حضرت استاد طبسی، از اساتید درس خارج مهدویت و حجت الاسلام و المسلمین محمد صابر جعفری، سردبیر نشریه "امان" و حجت الاسلام و المسلمین نصوری و بنده حضور داشتیم و از ابعاد گوناگون به نقد فیلم پرداختیم.

آیا سازندگان فیلم از برگزاری این همایش و از نظرات انتقادی کارشناسان اطلاع پیدا کردند؟ عکس العمل سازندگان فیلم چگونه بود؟

بله، خوشبختانه آن ها خیلی زود متوجه هشدار ها و نقادی های افراد مختلف و به ویژه سخنرانان همایش مدرسه فیضیه شدند اما متأسفانه به جای بهره گیری از سخن کارشناسان، حتی برخی از آن ها و یا طرفداران آن ها بحث را از فضای علمی و کارشناسی خود خارج کردند و حرف هایی زدند که شایسته نبود.

من قصد دامن زدن به اختلافات را ندارم ولی معتقدم که تولید آن ها هنوز هم این فیلم در دسترس همه است و همه می توانند آن را ببیند. من قصد ندارم آن را اضافه یا کم کنم ولی آن گونه که پیداست، افرادی که این فیلم را تولید کرده اند به زبان عربی تسلط کافی نداشته و از متخصصان حوزه مهدویت نیز بهره نبرده اند.

فکر نمی کنید اگر ترویج آموزه های مهدوی و حتی فیلم سازی درباره امام زمان(عج) را به عده ای خاص محدود کنیم، این عده اندک توان ترویج اندیشه های مهدوی را نداشته باشند و در نتیجه آموزه های مهدوی را بیش از پیش محجور و کم رنگ کرده باشیم؟

حرف من این است که اگر کسی به صورت تخصصی در این زمینه کار نکره است، نباید به خودش اجازه بدهد که عهده دار بیان معارف برای مردم باشد. این سخن، مطابق روایاتی است که به دست ما رسیده اند.

سال ها پیش امام خمینی(ره) از فروپاشی نظام کمونیستی در شوروی خبر داد، اما هرگز این نظر را به روایات اهل بیت(ع) نسبت نداد و البته سخن ایشان هم درست بود و این اتفاق افتاد. در این فیلم هم می شد با توجه به قیام اعراب، ضعف صهیونیست ها و مسایل این چنینی، برداشت های اجتماعی یا سیاسی درباره ظهور امام زمان(عج) ارایه داد ولی نسبت دادن این ها به روایات و ائمه اطهار(ع) نیازمند دقت ویژه ای است.

یعنی اشکال اصلی و عمده شما به این فیلم، نسبت دادن بخش های مختلف آن به روایات اهل بیت(ع) است؟

البته اشکال عمده فیلم همین است ولی موارد زیادی نیز در فیلم وجود دارد که حتی نقل سخن بزرگانی مانند مقام معظم رهبری، به صورت کامل و درست انجام نشده است.

در این فیلم، بخشی از سخن مقام معظم رهبری حذف گردیده و تنها قسمتی از سخنان که احساس شده در جهت اهداف فیلم است، ذکر گردیده است؛ چرا که مقام معظم رهبری فرمودند من با اطمینان کامل می گویم این هنوز آغاز کار است و تحقق کامل وعده الهی در راه است در حالی که در فیلم، جمله "این هنوز آغاز کار است"، حذف گردیده است و این، گونه ای تحریف قلمداد می گردد.

به نظر شما، چرا این جمله حذف شده است؟ مقام معظم رهبری فرموده اند که ملت های مسلمان هنوز گردنه های دشواری بر سر راه دارند و مردم باید با صبر و بصیرت و جهاد و امید مسیر را طی کنند ولی سخنان ایشان در فیلم به گونه ای تفسیر شده که گویی در همین چند وقت یا همین چند سال امام زمان(عج) قطعا ظهور خواهند کرد.

ممکن است بخش های دیگر از اعمال سلیقه در این فیلم را ذکر کنید؟

بله، در قسمتی از فیلم، پادشاه عربستان را مصداق روایت امام صادق(ع) دانسته و او را نشانه ای از ظهور امام زمان(عج) معرفی کرده است. درست است که امام صادق(ع)، عبدالله نامی را متضمن ظهور امام زمان(عج) دانستند، اما تنها اسم عبدالله نمی تواند دلیل تطبیق این شخص بر پادشاه عربستان باشد.

در صفحه ۷۷ کتاب "العدد القویهٔ" نوشته علی بن یوسف، برادر بزرگ علامه حلی که ۷۰۰ سال پیش می زیسته و دوران انقراض بنی عباس را هم درک کرده بود، آمده است که نشانه های زیادی از ظهور امام زمان(عج) مانند خراب شدن دیوار مسجد کوفه، کشته شدن پادشاه مصر توسط مردم، از بین رفتن حکومت بنی عباس، مرگ عبدالله آخرین پادشاه بنی عباس، خراب شدن شامات، زدن پلی از طرف کرخ به بغداد همگی در مدت کوتاهی اتفاق افتاده اند و بر این اساس، ظهور را بسیار نزدیک دانسته است و حال آن که پس از ۷۰۰ سال می بینیم که هنوز امام زمان نیامده است؛ پس نباید به امیدوار کردن مردم با چنین برداشت هایی پرداخت؛ زیرا این گونه امید دادن به مردم، در آینده ای نزدیک سبب نا امیدی و سرخوردگی می گردد و در حقیقت نقض غرض است.

در ابتدای سخنان خود از نا آشنایی سازندگان فیلم نسبت به ادبیات عرب سخن گفتید. دقیقا کدام بخش از فیلم تحت شعاع این ضعف قرار داشت؟

در چند جای این فیلم، اشتباهات فاحشی در معنا کردن واژگان عربی وجود دارد. حدیثی که در صفحه ۱۳۹ جلد ۶۵ بحارالانوار آمده، به درستی معنا نشده است.

در فیلم آمده است که در آخرالزمان گروهی می آیند و به واسطه روح الله دل هایشان بهم نزدیک می شود و همزمان تصویر امام خمینی(ره) را نشان می دهند؛ در حالی که در متن این حدیث ماجرایی ذکر شده است و به هیچ عنوان از آخرالزمان هم سخن گفته نشده است. حتی مشابه این حدیث را در اصول کافی جلد دوم صفحه ۱۲۴ در باب حب فی الله و بغض فی الله می توانیم ببینیم و علاوه بر این ها در این حدیث واژه "یوم القیامهٔ" آمده نه آخرالزمان.

در بخشی از این فیلم، مقام معظم رهبری، سید خراسانی معرفی شده و از خللی در دست راست او سخن گفته شده است؛ در حالی که این تحریف و تغییر متن روایت است.

هیچ روایتی نداریم که در آن از خلل در دست سید خراسانی گفته باشد بلکه همگی از وجود خال سخن گفته اند. سازندگان این فیلم، خال را خلل معنا کرده اند.

یعنی اصل قضیه که وجود خال یا به عبارت دیگر یک نشانه در دست راست سید خراسانی است، در روایات ما ذکرشده است و ایراد تنها در معنای این نشانه است؟

دقت داشته باشید که کتاب "الفتن" ابن حماد سندی است که سازندگان فیلم مدعی هستند این کتاب از کتب معتبر نزد اهل سنت است و حال آن که دکتر بستوی که خود یک وهابی است در کتاب معروف "المهدی المنتظر" به معرفی ابن حماد پرداخته و او را کثیرالاوهام معرفی می کند و می گوید: "فوجدتهن انا اغلب الاحادیث التی تفرد بها ضعیفهٔ بمن هو فوقه؛ بیشتر روایاتی که ابن حماد به تنهایی نقل کرده است، ضعیف هستند؛ به اندازه ای که از ابن حماد عجیب و بعید است".

دکتر بستوی درباره انتساب کتاب به ابن حماد نیز می گوید: "ٳن فی صحهٔ نسبهٔ الکتاب ٳلیه نظر و لا نستطیع أن نحمله کل المسـوولیهٔ؛ همانا در انتساب این کتاب به ابن حماد تردید وجود دارد پس نمی توانیم تمام مسوولیت را بر دوش او بگذاریم".

نویسنده کتاب، روایات کتاب و حتی انتصاب کتاب به نویسنده، همگی به اندازه ای مشکوک و ضعیفند که بستوی می گوید: "فجمیع الروایات التی تفرد بها هذا الکتاب لم احتج به و انما هی تصلح للاعتبار؛ همه روایاتی که فقط این کتاب نقل کرده از نظر من شایستگی دلیل بودن را ندارند و تنها برای تقویت روایات دیگر به درد می خورند".

جالب تر آن که حدیث ذکر شده در فیلم، حدیث نهصد و یکم چین کتاب است ولی در حدیث نهصد و چهاردهم همان کتاب از وجود خال در دست چپ سید خراسانی سخن گفته شده است. پرسش من این است که چرا سازندگان فیلم، حدیث نهصد و یکم را بر حدیث نهصد و چهاردهم ترجیح داده اند؟

اینها فقط تعداد اندکی از نقل های فراوانی است که به فیلم ظهور بسیار نزدیک است، وارد است و بنابراین چنین فیلمی نمی تواند مورد تأیید محققان و پژوهشگران عرصه مهدویت قرار گیرد.

در فیلم، سعی شده است که مقام معظم رهبری همان سید خراسانی معرفی گردد و بسیاری از خصوصیات سید خراسانی با مقام معظم رهبری همخوانی دارد. در این باره چه صحبتی دارید؟

اول این که در روایات آمده است که سید خراسانی، شاب یعنی جوان است و در این فیلم، شاب را فردی که بانشاط و دارای نیروی جوانی است معنا کرده اند و با نشان دادن تصاویر رهبر انقلاب در حال کوهنوردی در سخن خود تأکید دارند و حال آنکه نباید درباره نشانه ها و علایم ظهور تا این اندازه سیال و با توجیه و تفسیر سخن گفت چرا که این کار نشانه ها را از نشانه بودن خارج می کنند.

استدلال های فیلم برای تطبیق سید خراسانی بودن مقام معظم رهبری مخدوش است. مثلا در این فیلم از حجت الاسلام والمسلمین حاجتی به نقل از آقای ری شهری آمده است که رهبر معظم انقلاب به ایشان گفته اند که فردی نزد من آمده و گفته است در زمان رهبری تو امام زمان(عج) ظهور می کنند و حال آن که پس از تماس تلفنی با آقای ری شهری، ایشان گفتند که این مسئله کذب محض است.

روایات محکم و صحیح السند فراوانی داریم که در برابر تعیین وقت ظهور امام زمان (عج) ایستاده اند. آیا این مصداق تعیین وقت برای ظهور امام زمان(عج) نیست؟

بی تردید همین طور است؛ زیرا در کتاب غیبت نعمانی، صفحه ۲۸۹، حدیث سوم از امام صادق(ع) نقل شده است که به محمد بن مسلم از راویان بزرگ شیعه گفتند: "هر کس از قول ما از وقت ظهور خبر داد، بدون مهابا او را تکذیب کن؛ چرا که ما برای کسی وقت تعیین نمی کنیم". لسان قاطع این روایت ما را امر کرده است که هیچ تعیین وقتی را نپذیریم.

در حدیث چهارم همین کتاب، امام صادق(ع) می فرمایند که "ابا الله الا اَن یخلف وقت الموقتین؛ خداوند دروغ تعیین کنندگان وقت را رو می کند".

روایات دیگری نیز در این زمینه وجود دارد که برای ما ذکر کنید؟

روایات فراوان و قطعی هستند؛ برای مثال در حدیث ششم کتاب غیبت نعمانی، ابوبصیر از امام صادق(ع) می پرسد: "متی خروج القائم؟ قائم چه وقت ظهور می کند؟" امام(ع) پاسخ می دهند: " إنا أهل بیت لا نوقت وقد قال محمد(صلی الله علیه وآله): کذب الوقاتون؛ ما خاندانی هستیم که وقت تعیین نمی کنیم؛ چرا که پیامبر(ص) تعیین کنندگان وقت را تکذیب کرده است".

برخی از زبان مرحوم آیت الله بهجت حرف های این چنینی درباره ظهور امام زمان(عج) می زنند و می گویند ایشان فرموده بودند که پیرمردها هم امام زمان(عج) را خواهند دید. آیا این مصداق تعیین وقت نیست؟

بله، اگر کسی این احادیث و ده ها حدیث صحیح السند دیگر را کنار بگذارد و بگوید پیرمردها هم امام زمان(عج) را خواهند دید، این یعنی عدم تبعیت از ائمه(ع). در سایت رسمی آیت الله بهجت در قسمت شایعات آمده است که ایشان فرمودند وقتی در مقابل محراب ایستاده بودم، فردی چنین سخنی را برایم نقل کرد و این کلام اصلا سخن ایشان نبوده است.

علاوه بر این، آیت الله بهجت فرموده بودند اگر گفتن این سخن لازم بود آن را به شاگردان مان می گفتیم؛ یعنی ایشان حتی به شاگردا نشان هم این کلام را نگفته اند در حالی که در فیلم ظهور بسیار نزدیک است، این مطلب برای همه مردم بیان شده است. در هر صورت، ما به حکم روایات، وظیفه داریم هرگونه تعیین وقت را تکذیب کنیم.

پس معتقدید که این فیلم از روایات و دستورات امامان معصوم(ع) تبعیت نکرده است؟

همین طور است. در فیلم سید حسنی همان سید خراسانی دانسته شده است، در حالی که اگر بخواهیم تابع روایات باشیم، در روایات معتبر در کتاب روضه کافی جلد هشت، صفحه ۲۲۴، حدیث ۲۸۵ آمده است که سید حسنی قبل از ظهور امام زمان(عج) و در مکه قیام می کند، مکیان او را می کشند و سرش را برای شامی(سفیانی) می فرستند و بعد از او امام زمان(عج) می آیند. این ربطی به سید خراسانی، قیام او در شرق، لشکرکشی او به کوفه و بیعت وی با امام زمان(عج) ندارد ولی در فیلم، سید حسنی و خراسانی یکی دانسته شده اند.

درباره استغاثه سید حسنی در روایات و تطبیق آن بر خطبه های نماز جمعه مقام معظم رهبری هم باید بگویم که در روایات آمده است وقتی سید حسنی قیام می کند، در دیلم از مردم کمک می خواهد و گنج های طالقان به او پاسخ می دهند. این چه ربطی به دعای رهبر انقلاب در تهران دارد؟ نباید در خواسته هایمان درباره امام زمان(عج) از حد روایات بگذریم.

درباره تطبیق شعیب بن صالح بر دکتر احمدی نژاد هم انتقادی دارید؟

بله، این قسمت از فیلم، از بخش های پر ایراد فیلم است. این تطبیق چندین مشکل عمده دارد که اولین آنها نام این دو تن است. اگر بخواهیم شعیب را در معنای لغوی و نه معنای اسمی خود مورد توجه قرار دهیم این اسم را می توان بر خیلی از افراد تطبیق داد و دیگر نمی توان آن را نشانه ظهور دانست.

مشکل دوم تمیمی بودن شعیب بن صالح است که در فیلم توجیه شده است تا بر دکتر احمدی نژاد تطبیق یابد.

از سوی دیگر شاخه ای از بنی تمیم هستند که قبیله "محروم" نام دارند و این ربطی به از طبقه محروم و فقیر بودن دکتر احمدی نژاد ندارد.

مشکل عمده این تطبیق، بهره گیری از کتاب ضعیف الفتن ابن حماد است که درباره اش صحبت کردم؛ زیرا در کتب روایی اهل تشیع، فقط نام شعیب بن صالح و تمیمی بودن او ذکر شده است و بقیه خصوصیات که در فیلم بر آنها تأکید شده و بر دکتر احمدی نژاد تطبیق یافته اند، همگی از کتاب الفتن ابن حماد ذکر شده اند و مفصل توضیح دادم که این کتاب هم از نظر نویسنده هم روایات و هم انتساب کتاب به نویسنده نزد خود اهل سنت نیز ضعیف قلمداد می شود.

در پایان، اگر حرفی برای خوانندگان این گفت و گو دارید، بفرمایید.

فقط این نکته را می گویم که در بخش پایانی فیلم، بشارت های دکتر احمدی نژاد درباره امام زمان(عج) برجسته شده و با صحبت های خبرنگار انگلیسی درباره ارتباط دکتر احمدی نژاد با امام زمان(عج) همراه شده است که این گفته ها، بهترین زمینه ها را برای فرقه سازی و ایجاد تفکرات انحرافی فراهم می کند و در این باره باید کاملا هوشیار بود.